فهرست محتوای مقاله
ماهواره های ایرانی
ماهواره های ایرانی که هم اکنون در فضا هستند
- سینا ۱ : ۵ ابان ۱۳۸۴
- نور۲: ۱۷اسفند ۱۴۰۰
- خیام : ۱۸ مرداد ۱۴۰۱
- نور۳ : ۵مهر ۱۴۰۲
- ثریا : ۳۰دی ۱۴۰۲
ماهواره سینا ۱
ماهواره سینا ۱ نخستین ماهواره فضایی و کاوشگر ایرانی ایست این ماهواره به سفارش ایران در روسیه ساخته شد و در همان روسیه نیز در تاریخ ۶ آبان سال ۸۴ توسط یک موشک ماهواره بر کوسموس – ۳ام به فضا پرتاب شد محل پرتاب آن پایگاه فضایی پلستسک در روسیه بود.
سینا-۱ به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود. محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران، در سال ۱۳۸۸ اعلام کرد که کشورهای مشارکت‌کننده در ساخت و پرتاب این ماهواره پس از پرتاب آن گفتند که نفهمیدیم چه شد آن را گم کرده‌ایم و در آخر ماهواره سینا ۱ارتباطش با زمین قطع شد و حالا هم از مدار خارج شده و در فضا سردرگم است.
سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سینا بود (سینا ۱ یک ماهواره ایرانی محسوب نمی‌شود، به همین دلیل هم پرتاب آن موجب نشد تا ایران در میان کشورهایی که موفق به پرتاب ماهواره شده‌اند، قرار بگیرد)
ماهواره نور ۲
در اسفند ۱۴۰۰، ماهواره نور ۲ با استفاده از ماهواره‌بر قاصد از کویر شاهرود به فضا پرتاب شده و در مدار ۵۰۰ کیلومتری مدار زمین قرار گرفت. ماموریت ماهواره نور ۲ سنجشی و شناسایی عنوان شده است.
سردار علی جعفرآبادی فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه در گفتگویی با بیان اینکه ماهواره نور ۲ به صورت کاملا سالم به مدار تزریق شده است، وی با بیان اینکه ماهواره بر قاصد این قابلیت را داشت که ماهواره را در ارتفاع بالاتر هم قرار دهد، عنوان کرد: ماهواره سنجشی اطلاعات بصری جمع آوری می‌کند و این اطلاعات کاملا عمومی است و کاربردهای مختلفی دارد از جمله آنها در حوزه دفاعی شناسایی اهداف و تحرکات دشمن است و در حوزه های غیرنظامی در بخش های کشاورزی و یا بلایای طبیعی کاربرد دارد.
وی در تشریح ویژگی‌های ماهواره نور ۲ گفت: در حوزه دقت تصویربرداری و دقت تفکیک عکس، ماهواره نور ۲ بهتر از نور ۱ است؛ همچنین در حوزه سنسورهای سیگنالی ما از سنسورهای پیشرفته‌تری در این ماهواره استفاده کرده‌ایم.
ماهواره خیام
ماهواره ایرانی «خیام» ساعت ۱۰ و ۲۲ دقیقه صبح سه شنبه ۱۸ مردادماه در یک همکاری مشترک با کشور روسیه، از ایستگاه فضایی با ماهواره‌بر سایوز از پایگاه بایکونور قزاقستان، با موفقیت به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب شد.
این ماهواره از نوع سنجشی و دارای دقت بالای تصویربرداری است. همچنین این ماهواره قابلیت تصویربرداری از سطح زمین در طیف‌های مختلف تصویری را دارد.
به دلیل وزن بالای این ماهواره ایرانی، پرتاب آن به آژانس فضایی روسیه واگذار شده است تا بوسیله ماهواره‌بر سایوز به فضا پرتاب و در مدار قرار گیرد.
پرتابگر «سایوز» در میان پرتابگرهای کشورهای مختلف دنیا از بیشترین درصد قابلیت اطمینان برخوردار است و تاکنون بیشترین تعداد مأموریت موفق فضایی در دنیا توسط این پرتابگر صورت گرفته است.
این ماهواره در پُر استفاده ترین ماهواره‌های دنیا از نظر مأموریت قرار می‌گیرد که همان بحث تهیه تصویر از سطح کره زمین است. زمانی که از تصویر برداری ماهوارهای سخن به میان می‌آید مشخصاً مهمترین بحث میزان کیفیت تصاویر تهیه شده توسط ماهواره مورد نظر است. عدد مورد نظر در خصوص «ماهواره خیام» ۱ متر است؛ این عدد هر چقدر کوچک‌تر باشد به معنی تصاویر با کیفیت تر است.
این نکته نیز حائز اهمیت است که برخی از شرکت‌های تجاری تصاویر ماهوارهای با کیفیت ۵۰، ۳۰ و ۲۵ سانتی متر را نیز به فروش می‌رسانند، اما این خدمات برای یک مشتری مثل ایران، به دلیل تحریم‌های ظالمانه غرب ممکن نیست، ضمن آنکه بحث ارائه اطلاعات قدیمی یا دستکاری شده نیز نباید دور از ذهن باشد.
ماهواره نور ۳
در تاریخ ۵ مهر ۱۴۰۲ ماهواره بومی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با نام «نور ۳» همزمان با ایام آغاز امامت حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) توسط ماهواره‌بر ترکیبی سه مرحله‌ای قاصد به فضا پرتاب و با موفقیت در مدار ۴۵۰ کیلومتری زمین قرار گرفت. بنا بر این گزارش، نور ۳ که ماهوارهای سنجشی و شناسایی با سرعت ۷/۶ کیلومتر بر ثانیه و ۴۸۰ ثانیه پس از پرتاب در مدار ۴۵۰ کیلومتری قرار گرفت.
ماهواره کاملا ایرانی نور ۳ که در کلاس ماهواره‌های نانو یعنی ماهواره‌های فوق سبک قرار دارد و می‌تواند با دقت بالایی تصویربرداری کند، ویژگی‌هایی داشت که برای نخستین بار در یک ماهواره ایرانی مشاهده می‌شد.
نخستین دستاورد بزرگ ماهواره نور ۳ رسیدن به الگوریتم‌های کنترل ماهواره به‌صورت کاملاً پایدار و بومی بود. به کمک این فناوری، متخصصان ما به راحتی فرمان می‌دهند که ماهواره به سمت کدام ایستگاه زمینی بچرخد و از کدام نقطه عکس بگیرد و به طور دقیق، فرمان کنترل ماهواره را در دست گرفته‌اند.
در ماهواره نور ۳ برای اولین بار از سنسور ستاره استفاده شده است، استفاده از تراسترهای فضایی را هم در ماهواره نور ۳ تجربه کردیم که یک موتور است و به ایجاد تغییرات یا جبران نزول ارتفاع کمک می‌کند. این فناوری را هم بومی مورد استفاده قرار دادیم. وقتی عمری از ماهواره گذشت قرار است که از این تراستر استفاده شود تا به ارتفاع عملیاتی بازگردد و ما فعلأ قصد بهره‌گیری از آن را نداریم.
ماهواره ثریا
روز شنبه ۳۰ دی‌ماه ماهواره ایرانی «ثریا» از سری ماهواره‌های تحقیقاتی ساخت پژوهشگاه فضایی ایران با ماهواره‌بر «قائم ۱۰۰» که حاصل تلاش نخبگان و دانشمندان نیروی هوافضای سپاه است، سفر خود به مدار ۷۵۰ کیلومتری زمین با موفقیت پشت سر گذاشت تا یک رکورد تازه در حوزه قرار گرفتن ماهواره ایرانی در ارتفاع جدید را به ثبت برساند.
با پرتاب موفقیت آمیز این ماهواره تحقیقاتی بسیاری از زیرسیستم‌های توسعه یافته، توسط پژوهشگاه فضایی ایران نیز در شرایط تست مداری قرار می‌گیرند و راه برای توسعه سریع صنعت فضایی بومی ایران هموارتر می‌شود. ضمن اینکه این پرتاب قدمی مهم در راستای افزایش توانمندی تزریق ماهواره در مدارهای بالاتر محسوب می‌شود.
ماهواره مهدا
هشتم بهمن ۱۴۰۲ در آستانه دهه فجر و چهل و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین بار سه ماهواره ایرانی، به صورت همزمان با ماهواره بر سیمرغ با موفقیت به فضا پرتاب شدند. ماهواره مهدا، یک ماهواره ۳۲ کیلوگرمی از سری ماهواره‌های سبک وزن پژوهشگاه فضایی ایران است که به منظور آزمایش زیرسامانه‌های توسعه‌یافته ماهوارهای طراحی و ساخته شده‌اند. ماموریت اصلی این ماهواره، بررسی صحت عملکرد ماهواره‌بر سیمرغ در تزریق چندگانه محموله‌های فضایی در مدار پایین زمین و ارزیابی عملکرد برخی از طراحی‌های جدید و قابلیت اطمینان فناوری‌های بومی در فضا است.
نانو ماهواره کیهان ۲
هشتم بهمن ۱۴۰۲ در آستانه دهه فجر و چهل و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین بار سه ماهواره ایرانی، به صورت همزمان با ماهواره بر سیمرغ با موفقیت به فضا پرتاب شدند. نانوماهواره کیهان ۲، از سری ماهواره‌های مکعبی شرکت صاایران با وزن کمتر از ۱۰ کیلوگرم است که برای اثبات فناوری موقعیت‌یابی فضاپایه طراحی و ساخته شده است و امکان تعیین موقعیت را به صورت بومی و مستقل از سامانه‌های موقعیت‌یابی جهانی، برای گیرنده‌های زمینی فراهم می‌کند.
نانو ماهواره هاتف
هشتم بهمن ۱۴۰۲ در آستانه دهه فجر و چهل و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین بار سه ماهواره ایرانی، به صورت همزمان با ماهواره بر سیمرغ با موفقیت به فضا پرتاب شدند. نانوماهواره‌هاتف ۱ نیز، از سری ماهواره‌های مکعبی شرکت صاایران با وزن کمتر از ۱۰ کیلوگرم به منظور اثبات فناوری مخابرات باند باریک با کاربرد اینترنت اشیا است.
بخشی از ماهواره های پرتاب شده ایرانی
- ماهواره سینا ۱ یک ماهواره مخابراتی و تصویربرداری بود که در آبان ۱۳۸۴ با ماهواره‌بر کوسموس۳ام روسی به فضا پرتاب شد.
- ماهواره امید نخستین ماهوارهای است که تمام مراحل تولید و ساخت آن، در خود ایران انجام شد. یک ماهواره مخابراتی بود که در ۱۵ بهمن ۱۳۸۷ و از پایگاه سمنان و با ماهواره‌بر سفیر ۱آ به فضا پرتاب شد.این ماهواره که در ارتفاع ۲۴۶ تا ۳۷۷ کیلومتری از زمین و در قسمت بسیار رقیق جوّ قرار داشت این ماهواره در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ در مناطق آمریکای جنوبی و بر فراز اقیانوس اطلس سقوط کرد.
- ماهواره رصد نخستین ماهواره تصویربرداری ایران است که در خرداد ۱۳۹۰ و از پایگاه سمنان و با ماهواره‌بر سفیر۱آ به فضا پرتاب شد. این ماهواره در ۱۵ تیرماه ۱۳۹۰ بعد از سه هفته به کار خود پایان داد.
- ماهواره نوید یک ماهواره تصویربرداری بود که در بهمن ۱۳۹۰ و از پایگاه پرتاب سمنان و با ماهواره‌بر سفیر۱ب به فضا پرتاب شد.
- ماهواره تدبیر نمونه دوم ماهواره نوید بود که پرتاب شده و پرتاب آن نیز ناموفق بوده است.
- ماهواره فجر یک ماهواره انتقال مداری است که در بهمن ۱۳۹۳ و از پایگاه پرتاب سمنان با ماهواره‌بر سفیر۱ب به فضا پرتاب شد. طبق گزارش‌ها این ماهواره در ۶ اسفند ۱۳۹۳ سقوط کرده است.
- ماهواره طلوع۱ یک ماهواره تصویربرداری است که در مرداد ۱۳۹۶ و از پایگاه پرتاب امام خمینی و با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد که این پرتاب موفقیت‌آمیز نبود و ماهواره در مدار قرار نگرفت.
- ماهواره پیام یک ماهواره سنجشی و متعلق به دانشگاه امیرکبیر بود که در بامداد روز ۲۵ دی ماه سال ۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد، اما بنا به اعلام محمدجواد آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و در مدار قرار نگرفت.
- ماهواره دوستی متعلق به دانشگاه شریف و دومین پرتاب ناموفق در سال ۹۷ بود که به‌کارفرمایی سازمان فضایی ایران، توسط دانشگاه صنعتی شریف طراحی و ساخته شده بود.
- ماهواره ظفر۱ متعلق به دانشگاه علم و صنعت و با کاربری سنجش از دور بود. ظفر‌ـ۱ در ۲۰ بهمن ۱۳۹۸ با ماهواره‌بر سیمرغ به مدار ۵۳۰کیلومتری پرتاب شد و در مرحله سوم پرتاب به‌دلیل نرسیدن به سرعت لازم سقوط کرد.
- ماهواره نور۱ در اردیبهشت ۱۳۹۹ به فضا پرتاب شده که یک ماهواره سنجشی و شناسایی است.
- ماهواره نور۲ در اسفند ۱۴۰۰ به فضا پرتاب شده که یک ماهواره سنجشی و شناسایی است.
- ماهواره خیام یک ماهواره سنجش از دور است که در مرداد ۱۴۰۱ توسط موشک روسی سایوز از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار نزدیک زمین ارسال شد.
- ماهواره نور۳ در مهر ۱۴۰۲ به فضا پرتاب شده که یک ماهواره سنجشی و شناسایی است.
- نمونه کیفی ماهواره ناهید۱ متعلق به پژوهشکده سامانه‌های ماهوارهای زیرمجموعه پژوهشگاه فضایی است که یک ماهواره مخابراتی و پرتاب شده است.
بخشی از ماهواره‌های پرتاب‌نشده یا در آستانه پرتاب و در حالت ساخت ایرانی
- نمونه کیفی ماهواره ناهید۱ متعلق به دانشگاه امیرکبیر است که یک ماهواره مخابراتی و پرتاب شده است.
- ماهواره تدبیر متعلق به دانشگاه علم و صنعت است که یک ماهواره تصویربرداری و آماده پرتاب است
- ماهواره کوثر یک ماهواره بخش خصوصی با مأموریت کشاورزی دقیق و نقشه‌برداری است که قرار بود در آذرماه ۱۴۰۲ با پرتابگر سایوز روسی به فضا شود که این پرتاب به تأخیر افتاده است.
- ماهواره هدهد یک ماهواره بخش خصوصی با مأموریت اینترنت اشیا است که قرار بود در آذر ماه ۱۴۰۲ با پرتابگر سایوز روسی به فضا شود که این پرتاب به تأخیر افتاده است.
- ماهواره آت‌ست متعلق به دانشگاه امیرکبیر و آماده پرتاب است که یک ماهواره سنجش از دور است
- ماهواره سها متعق به پژوهشگاه فضایی و آماده پرتاب است که یک ماهواره سنجشی با سه محموله تصویربرداری است
- ماهواره پارس۱ متعلق به کنسرسیومی از دانشگاه‌های شریف، امیرکبیر و علم و صنعت است که یک ماهواره سنجش از دور است
- ماهواره پارس۲ یک ماهواره سنجشی است که طراحی و ساخت آن با مجموعه پژوهشگاه فضایی و مجموعه صاایران آغاز شده است
- ماهواره پارس۳ یک ماهواره سنجشی است که در مرحله طراحی مفهومی و مقدماتی است
- ماهواره ناهید۲ یک ماهواره مخابراتی و متعلق به پژوهشگاه فضایی است که نمونه پروازی آن تا انتهای سال ۱۴۰۲ به اتمام خواهد رسید
- ماهواره ناهید۳ که یک نسل پیشرفته‌تر از ناهید۲ است طراحی و ساخت آن ابلاغ و آغاز شده است که ویژگی‌های پیشرفته‌ای نسبت به ناهید۲ دارد
- ماهواره مصباح۲ متعلق به پژوهشگاه فضایی و در مرحله فاز طراحی و یک ماهواره مخابراتی است
- ماهواره خلیج فارس متعلق به دانشگاه مالک اشتر و در مرحله تست و یک ماهواره مخابراتی است
- ماهواره SRI sat متعلق به پژوهشگاه فضایی و در مرحله فاز طراحی و یک ماهواره تحقیقاتی و مخابراتی است.
نقاط مداری ایران در فضا
در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی بود که ایران با تلاش فراوان و پیش‌دستی زیرکانه توانست سه نقطه مداری استراتژیک را در مدار زمین ثابت از آن خود سازد؛ نقاطی بسیار ایده‌آل که در موقعیت‌های ۲۶ ٬ ۳۴ و ۴۷ درجه شرقی قرار گرفته بودند.
در سال ۱۹۷۷ اقدامات لازم برای ثبت سه شبکه ماهوارهای در موقعیت‌های مداری مورد نظر برای ایران انجام شد و اطلاعات مربوط به این شبکه‌ها توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات (آی.تی.یو، ارگان رسمی ثبت نقاط مداری) در هفته‌نامه‌های مربوطه منتشر شد و قرار بر این بود که در سال ۱۹۸۲ با استقرار ماهواره‌های زهره در این موقعیت‌های مداری، شبکه‌های ماهوارهای سرویس عملیاتی باکاربردهای رادیوتلویزیونی و مخابراتی-ارتباطاتی داشته و نیز در آی.تی.یو ثبت شوند.
در آن زمان ایران ۹ سال به صورت قانونی مهلت داشت تا نقاط مذکور را عملیاتی کند که با پیروزی انقلاب اسلامی و شرایط وقت و به‌خصوص آغاز جنگ تحمیلی، تا سال ۱۳۶۵ که مهلت ۹ ساله ایران به پایان رسید، کشورمان موفق به عملیاتی کردن نقاط مذکور نشد.
با بی کفایتی دولت های وقت و با توجه به فعالیت‌های حقوقی صورت گرفته درخصوص حفظ نقاط مداری و عدم عملیاتی شدن ماهواره‌های مورد نظر برای این نقاط، اتحادیه بین‌المللی مخابرات و دیگر اعضای کارگروه تنظیم آن، در سال ۲۰۰۹/۱۳۸۷ (دولت نهم/ دکتراحمدی نژاد)، اقدام به حذف امتیاز نقطه مداری زهره۳ کردند و بدین ترتیب یکی از سه نقطه استراتژیک کشور از دست رفت.
با توجه به شرایط ذکر شده، برنامه‌ریزی‌ها بر حفظ نقطه زهره ۱ متمرکز شد و مدتی با استفاده از ماهواره بدر۵، نقطه مذکور عملیاتی شد؛ اما از آنجا که ماهواره مذکور متعلق به نقطه زهره۲ بوده و برای عملیاتی کردن آن استفاده می‌شود، مجددا نقطه زهره۱ را ترک و به نقطه زهره۲ بازگشت. بنابراین بار دیگر نقطه زهره۱ نیز خالی از ماهواره شد و در نهایت در نوامبر سال ۲۰۱۲ میلادی(دولت دهم/دکتر احمدی نژاد)، نقطه استراتژیک زهره۱ نیز از دست رفت و تنها نقطه باقیمانده درحال حاضر، زهره۲ است که کماکان با مشارکت عرب‌ست (کنسرسیومی با حضور ۲۱ کشور)، قطر و فرانسه درحال بهره‌برداری است. ولی عملا نیمی از تخصیصات فرکانسی این موقعیت با توجه به نزدیکی به ماهواره مشترک قطر و فرانسه در ۲۵.۵ درجه شرقی مورد تعارض قرار گرفته است.
تنها نقطه مداری ایرانی در خطر سلب امتیاز
در چند سال گذشته موقعیت مداری زهره۲ (۲۶ درجه شرقی) و نقاط مجاور آن که یکی از بهترین موقعیت‌های مداری برای پوشش ماهوارهای منطقه خاورمیانه و اروپا به‌شمار می‌آید نیز مورد تهدید قرار گرفت، اهمیت راهبردی نقطه‌مداری ۲۶ درجه شرقی در پوشش منطقه و به‌خصوص میزبانی جام‌جهانی فوتبال توسط قطر سبب شد تا اخیرا کنسرسیومی مرکب از شرکت مخابرات قطر و شرکت یوتل‌ست فرانسه اقدام به بهره‌برداری از یک ماهواره مخابراتی در کنار نقطه مداری متعلق به ایران با استفاده از امتیاز فرانسه در موقعیت مداری ۲۵.۵ درجه شرقی (به فاصله تنها ۰.۵ درجه از موقعیت نقطه مداری کشورمان) کنند.
نزدیکی این ماهواره که سهیل نام دارد، در نزدیکی ماهواره استیجاری کشورمان، قطعا باعث تداخل امواج باند کی.یو می‌شود که از لحاظ ارتباطاتی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است. همکاری ایران با عرب‌ست برای بهره‌برداری مشترک از نقطه مداری زهره۲ باعث شکایت فرانسه از ایران شد. در این شکایت فرانسه مدعی شده است که ایران حق نداشته است برای بهره‌برداری از این نقطه با عرب‌ست همکاری کند. نهایتا در نشست سال ۲۰۱۱ کارگروهی از آی.تی.یو، تصمیم بر این شد که فرکانس‌های پخش ماهوارهای به دو بخش مساوی تقسیم شود که نیمی از آن به ایران ـ عربستان (عرب‌ست) و نیمی دیگر به فرانسه (یوتل‌ست) اختصاص یابد تا چالش‌ها بر سر این موضوع پایان یابد، اما با عنایت به توافقات صورت گرفته، کماکان چالش بین ایران با دو کشور فرانسه و عربستان درخصوص تصاحب نقطه زهره۲ همچنان ادامه دارد.
رزرو ۱۳ نقطه جدید و رقابت رقیبان
اکنون در شرایطی قرار گرفته‌ایم که بخش عظیمی از مهمترین سرمایه‌های مداری و فضایی ایران از دست رفته و تنها افسوس آن بر دل‌ها باقی مانده است. با این وجود سازمان فضایی که برای از دست دادن نقاط مورد انتقاد شدید بود برای برای جبران این خسارت جبران‌ناپذیر، اقدام به درخواست ثبت فایل برای ۱۳ موقعیت مداری تحت عنوان ایران‌ست کرد. اینجاست که اتحادیه بین‌المللی مخابرات از راه دور (آی.تی.یو) با بررسی اثر این درخواست روی شبکه‌های ماهوارهای مجاور، تعیین می‌کند که ثبت این موقعیت‌ها منوط به هماهنگی و اخذ رضایت از کدام شبکه‌ها یا کشورهاست. در نهایت در صورتی‌که ایران بتواند این مراحل هماهنگی را با موفقیت تمام کند، موقعیت‌ها بصورت موقت به ایران واگذار می‌شود و اگر ظرف هفت سال از تاریخ درخواست ماهواره عملیاتی مستقر گردد، این موقعیت‌ها مشابه زهره به نام ایران ثبت می‌شود. کارشناسان می‌گویند طی خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها ممکن است تا حدود ۵ سال دیگر دست‌کم دو یا سه نقطه از این نقاط رزرو شده به ایران واگذار شود. البته در صورتی که سازمان فضایی حضورش را در مجامع بین‌المللی جدی‌تر پیگیری کرده و روابط خوبی با بقیه کشورها برقرار کند. البته همه این موارد به شرط اختصاص سرمایه لازم برای طراحی و ساخت و اشغال مدار قبل از هفت سال است که هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار برای شروع می‌طلبد.
البته این همه در حالی است که، کشورهای منطقه نیز بیکار ننشسته‌اند و به‌عنوان مثال امارات متحده عربی، بیش از ۱۲۰ نقطه، ترکیه بیش از ۷۰ نقطه، رژیم صهیونیستی بیش از ۵۰ نقطه، مصر ۱۸، پاکستان ۱۵ و قطر نیز همانند کشورمان اقدام به رزرو ۱۳ نقطه جدید کرده‌‌اند و در نوبت واگذاری قرار دارند.
مقاله درحال تکمیل شدن است…
